Dr. Cumar Raabe: Geeridii Halyaygii Dadkiisu Mooganaa
W/Q: Bashiir Sheekh Cumar Good
Turjumay: Samatar Abshir Mahamed
Xidhiidh: Samedeeq@yahoo.com
“Qofkii si dhab ah waddankiisa u jeceli, wuxuuu ka tagaa udugga magac wanaagsan oo jira boqolaal da’ood.”
–PEKIN GAZETTE, NOV. 13, 1814.
“Waligay dagaal kuma qaadin dadka Soomaalida, ha ahaado mid siyaasadeed, mid diimeed, mid qabiil, ama mid kale… Taasi lidkeeda, waxa aan mar walba raadinayay danta guud ee dadka Soomaalida; Waxa aan ku baaqayay ilaalinta danta dadka Soomaalida, dhulkooda iyo baddooda… Weligay uma shaqaynin dan gaar ah, magac ama lacag…laakiin mararka qaar waxa aan u huray arrimahayga gaarka ah danta guud awgeed. Hooy Soomaaliyeey, waligay been idiinma sheegin, laakiin taasi badalkeeda waxa aan mar walba isku dayayey inaan idiinka digo khataraha ku soo fool leh qaranimada ummadda Soomaalida.”
Marka aad eegtid ereyadaas sagootinta ah, Dr. Cumar Raabe waxa uu ka tagay adduunyadeenna isagoo si adag u aaminsan Soomaali Weyn, ahaana ma daale aan ololaha joojinayn ilaa uu gaadho yoolkiisa waddaniyadeed. Raabe waxa uu kaga tilmaanaa aqoonyahanka kale ee Soomaalida inuu ahaa qofka kaliya ee aan waligii oggolaan in ay dhimato riyadaasi iyo Ka kaliya ee aan waligii oggolaan inuu ku dhaco mugdiga boholaha qabyaalada. Waxa uu noolaa oo uu dhintay isaga oo Soomaali qab leh ah oo si weyn u aaminsan in ay iman doonto maalin isirka Soomaali ee ku dhaqan Geeska Afrika ay ku midoobi doonaan hal dawlad iyo hal calan; hal qaran oo beesha caalamka ku dhex leh kaalin lagu ixtiraamo.
Marka laga soo qaado maalintii uu bilaabay halgankiisii madax-bannaanida Jabuuti ilaa uu ka geeriyooday 17kii Abriil 2013, Raabe waxa uu si joogto ah u raadinayay midnimada iyo sharafta dadka Soomaalida. Waxa uu arrinkaas u soo mutaystay dhibaatooyin aan laga sheekayn karin. Waxa uu maamulkii gumaystaha Faransiiska ee Jabuuti haystay ku xukumay dil. Mar kale waxa xidhay oo xabsi u taxaabay dhawr jeer maamulada Jabuuti iyo Soomaalida, laakiin ma ahayn nin lagu cabsi galiyo xabsi ama dhimasho. Waxa uu u dagaallamayay qadiyad uu u arkayay in ay tahay hadafka ugu weyn ee noloshiisa, waxana uu diyaar u ahaa in uu u dagaallamo ilaa iyo geerida.
Raabe waxa la barbar dhigi karaa, geesiyaasha Afrika ee loo aqoonsan yahay inay ahaayeen halyeyada gobanimodoonka sida Nakruma (Nkrumah), Lumumba, Jomo Kenyatta, Ben Bella iyo Mandela, haddiiba aanu isagu ka adkeysi iyo awoodba badneyn.
Waxa kaliya ee ay ku kala duwanyihiin ayaa ah in geesiyaashan Afrika ay yimaadeen xili taariikhi ah oo ah xili ay ummadahoodu u diyaarsanaayeen in ay hal hogaamiya ah ugu dabafaylaan danta guud iyo in ay ka xoreeyaan waddamadooda gumaystaha shisheeye. balse, Raabe waxa uu soo baxay xili ay laba qaybood oo ka mid ah ummada Soomaalida ahi ay iska tuureen heeryadii gumaysiga, dadkiisuna ay horey u arkeen riyadoodii dawladnimo uu furfuray cudurka soo jireenka ah ee qabyaalada.
Waxa uu noolaa xilliyo murugo leh oo uu arkay in riyadiisii uu hiigsanayey oo ay hiigayaan qabyaalad, dagaal sokeeye, iyo dadka Soomaalida ah oo ku dhibaataysan gacmaha siyaasiyiin aan karti lahayn, musuqmaasuqaystayaal danaystayaal ah oo aan waxba u arkayn in ay xaraashaan dhulka si ay uga taanjiraan. Laakiin si kasta oo ay tahay, waligii ma uu quusan, waxa uuna sii joogteeyay isku dayga ah inuu soo nooleeyo qaran siriray; qaran ku mashquulsan inuu isku baabi’iyo gacmihiisa oo aan diyaar u ahayn inuu dhagaysto dhawaqa caqliga, qaran geesiyaasha ku hubaysan milgaha sare, ka doorbidaya kuwa aan qiyamka lahayn ee jecel inay ku xaraashaan qimaha ugu liita. Xaqiiqdii, Raabe waxa uu geeriyooday isaga oo geesiya, balse isaga oo ah geesi bilaa qaran ah. Laakiin, taariikhdu waligeed ma illoobi doonto, shikina kuma jiro in uu Raabe ahaan doono dhaxal qoomiyadeed oo maanka isirka Soomaalida aan qarniyaal bixi doonin.
Maansadan soo socotaa waa baroordiiq xusaysa halgankii iyo waddaniyadii Dr. Raabe. Waxaan markii ugu horreysay maansada ka akhriyay xaflad ay bulshada Soomaalida ee ku dhaqan dalka Isku tagga Imaaraatka Carabta ay ku qabteen Dubai oo lagu xusayay Dr. Raabe.
SOMALI WAY TEBI
Raabiyow Tibaax iyo
Tubtii aad is taagtaba
Tabantaabadaadii
Taladaadii fiicnayd
*
Soomaali toolmoon
Oon kala takoorrayn
Tamarteedu weyn tahay
Oon cadaw tunkeediyo
Tagoogeeda jabin Karin
*
Tusmo raadinteediyo
Taahaaga beerkiyo
Markay tiifi gaadhaba
Uur tawaawacaagii
*
Tubtii noloshu waa tane
Waar tolow ka joogsada
Dabka ha isku tuurina
Qayladaadi taarkii
Erayadii taxliishii
Qofkii samuhu taabtiyo
Soomaali way tebi
***
Marka tiirka qarankiyo
Taladeenu liicdaba
Tuska soo onkodayiyo
Meel fog tiigsigaagii
Hiyi tiirintaadii
*
Tabaalaha adduunyada
Taariikh wixii jira
Iyo tabaha loo dego
*
Sida loo tamcaayee
Loo tu’in lahaa iyo
Boholaha la teedshee
Looga sii tallaabsaday
Intaanay ku wada tegin
Toosh ku qabashadaadii
*
Waar tolow ka joogsada
Jarka ha isku tuurina
Digniintaadii taagnayd
Qalbi tuujintaadii
Qofkii samuhu taabtiyo
Soomaali way tebi
***
Markuu xumo taraaree
Qabiil la isku toocsado
Sheekadu tollaayeey
Taran baan ku dheerahay
*
Awowgeey Tahliil baa
Awowgaa tamcayn jiray
Tiro geel lahaan jiray
Taladoodu qoys iyo
Tarridii hortoodiyo
Tulud dhaafi laada’ay
*
Iyadoo taftoodiyo
Tafeenada hayiigmiyo
Tun jilaycsigoogani
Shisheeyuhu tusmaystoo
In dalkooga laga tiro
Tooxsi loogu tala galay
*
Iyagoo is tuhmaayoo
Araggoodu taam yahay
La qaybtamo tubtoodii
Runtaad taabanaysiyo
Tilmaantaadi dheerayd
Waar tolow ka joogsada
Tumaatida dhexdiinaa
Intaydaan ku talax gabin
Tusbax daatay caynkii
Mid waliba tog dheer xulin
Oon cadaw tanaadoo
Tuuraha ku joogaa
Habqankiina taganada
Tabaaluhu ku qaadiyo
Ciiddaba ku kala tegin
*
Ka tabaabushayntii
Ummad toosintaadii
Qofkii samuhu taabtiyo
Soomaali wey tebi.
***
Raabiyow tollaahiye
Nin sidaada tawstiyo
Gobannimo tisqaadkeed
Taraag dheer u galayoo
Timo soohdinteediyo
Tidiceeda gabadhaa
Ilaa toban jirkiisiyo
Markay geeridu u timi
Toddobaatan uu galay
Ku tawxiidsanaayoo
*
Jacaylkeedu boqol tiro
Ku tibqayey jidhkiisoon
Wadkoo tuura mooyee
Toobin lagaga nuugayn
Taariikhdu way tebi.
Qoraalkii Asalka ahaa:
https://hanua.blogspot.com/2013/05/dr-omar-raabe-departure-of-hero-without.html?m=1
